Sự phát triển của các ứng viên vắc-xin đã rất nhanh chóng. Hàng trăm loại vắc xin hiện đang được phát triển trên khắp thế giới, ba loại đã công bố kết quả thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 vào cuối tháng 11/2020, và một loại đã được phê duyệt theo quy định tại một số khu vực pháp lý vào đầu tháng 12/2020 và đang được quản lý cho các nhóm dễ bị tổn thương. Quy mô này, kết hợp với phạm vi sử dụng một loạt các nền tảng công nghệ khác nhau, làm tăng cơ hội thành công.
Mặc dù thế giới chưa chuẩn bị tốt cho COVID-19, nhưng một số bước đi nhất định - chẳng hạn như cam kết dài hạn đối với nghiên cứu cơ bản, cũng như các đổi mới công nghệ và thể chế khác nhau ở cấp độ toàn cầu - đã được thực hiện trong những năm gần đây để cải thiện khả năng sẵn sàng cho nghiên cứu và phát triển (NC&PT) toàn cầu, và những đổi mới này dường như đã được đền đáp ở một mức độ nào đó.
Kế hoạch chi tiết về NC&PT của Tổ chức y tế thế giới (WHO) là nền tảng quan trọng, ưu tiên, đẩy nhanh và phối hợp NC&PT liên quan đến sản phẩm cho các bệnh với có nguy cơ tạo dịch bệnh mà chưa có phương pháp điều trị hiện có. Các bệnh được đề cập bao gồm cái gọi là "Bệnh X", gây ra bởi một mầm bệnh giả định chưa được biết đến để lây nhiễm sang người. Tài trợ NC&PT cho các mầm bệnh được liệt kê trong danh sách Kế hoạch NC&PT của WHO do Liên minh Đổi mới sẵn sàng Phòng chống Dịch bệnh (CEPI) cung cấp, bao gồm lời kêu gọi đề xuất phát triển các công nghệ nền tảng có thể đẩy nhanh một số giai đoạn phát triển lâm sàng và cho phép phát triển trước nhiều ứng viên vắc xin cùng một lúc. Những công nghệ như vậy cũng có thể được mở rộng sang sản xuất, cho phép tiến bộ trong việc thiết lập các cơ sở sản xuất trước khi các mục tiêu của vắc xin sắp tới được quyết định. Các phương pháp tiếp cận công nghệ nền tảng bao gồm vắc-xin DNA và RNA thông tin, chất bổ trợ, kháng thể đơn dòng và thuốc kháng vi-rút phổ rộng.
Các công nghệ nền tảng cho phép CEPI phản ứng rất nhanh với đợt bùng phát vào cuối tháng 1/2020. Trong vòng hai tuần kể từ khi công bố trình tự SARS-CoV-2, nó đã có thể thúc đẩy và hỗ trợ một số đối tác nghiên cứu của mình để bắt đầu phát triển vắc xin chống lại vi rút. Sự tồn tại của các đối tác phát triển vắc xin cho dịch bệnh MERS, kết hợp với nguồn kinh phí sẵn có và chuyên môn vững vàng, đã cho phép triển khai nhanh chóng việc phát triển vắc xin COVID-19, sử dụng mô hình cấp tốc để tiến hành song song các hoạt động phát triển và mở rộng quy mô. Các nhóm nghiên cứu lớn và các cơ quan tài trợ nghiên cứu đã chuyển chiến lược phát triển vắc xin của họ để đầu tư vào các nền tảng vắc xin mới cho các họ vi rút cụ thể, điều này cũng giúp ích đáng kể. Với việc liên tục phê duyệt thế hệ vắc xin đầu tiên, CEPI đang thiết lập “Danh mục làn sóng 2” của các ứng viên vắc xin COVID-19, nhằm mục đích tối ưu hóa các vắc xin hiện có trong dài hạn.
CEPI là một ví dụ về “nền tảng hợp tác”, một hình thức hợp tác đa ngành mới nổi, trong đó những người tham gia cùng phát triển các công nghệ và quy trình mới có tiềm năng đáng kể để nâng cao sức khỏe và xã hội có khả năng phục hồi cao hơn. Các nền tảng hợp tác là không gian hội tụ mang lại sự đa dạng cao về các bên liên quan, các lĩnh vực, công nghệ và văn hóa. Trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, chúng có thể tối ưu hóa quyền truy cập và sử dụng thông tin được tạo ra trong nghiên cứu, cơ sở lâm sàng và thị trường vì lợi ích của việc chăm sóc bệnh nhân. Chúng mang đến cơ hội thử nghiệm y tế và nghiên cứu loại bỏ rủi ro về các công nghệ mới nổi, những thách thức phức tạp về sức khỏe (ví dụ như chứng mất trí nhớ, kháng kháng sinh và đại dịch) và các sản phẩm có thị trường hạn chế và tiềm năng lợi tức đầu tư thấp. Việc tổng hợp các nguồn lực, năng lực và các kỹ năng bổ sung cho phép giao tiếp giữa các lĩnh vực, quản lý rủi ro, cung cấp quyền truy cập vào cơ sở hạ tầng và thúc đẩy dịch chuyển công nghệ. Bên cạnh CEPI, một số nền tảng hợp tác chăm sóc sức khỏe khác cam kết đảm bảo quyền truy cập công bằng vào dữ liệu nghiên cứu và các sản phẩm liên quan đến COVID-19. Chúng bao gồm Sáng kiến chung về Chống gián đoạn Châu Âu (JEDI), Đầu tư Nghiên cứu cho Quỹ Công nghệ Y tế Toàn cầu (Quỹ RIGHT).
Động lực do đại dịch tạo ra mang lại cơ hội thiết lập các cơ chế toàn cầu hiệu quả và bền vững để hỗ trợ phạm vi và quy mô NC&PT cần thiết để đối phó với một loạt các trường hợp khẩn cấp về sức khỏe tiềm ẩn. Ví dụ, Chương trình Tăng tốc tiếp cận các Công cụ COVID-19 (ACT-Accelerator) và COVAX đại diện cho những đổi mới lớn. Chúng chỉ ra rằng với khả năng lãnh đạo toàn cầu hiệu quả, có thể hỗ trợ các cam kết thị trường, mua sắm và phân bổ vắc xin công bằng trên toàn cầu. Chúng cũng đã thúc đẩy sự tiến bộ công nghệ và hiệu quả của các công cụ đã đầu tư. Các phản ứng hợp tác đối với COVID-19 cũng cho thấy sự xuất hiện của một loạt các thỏa thuận mới về quyền sở hữu trí tuệ để hỗ trợ tiếp cận thuốc, có thể tạo cơ sở cho các các phương thức NC&PT đối với hàng hóa công toàn cầu trong tương lai.
Cuộc khủng hoảng COVID-19 cũng đã bộc lộ một số tồn tại cần được giải quyết để sự hợp tác KHCN&ĐMST phát huy hết vai trò của mình trong việc xây dựng khả năng phục hồi và giải quyết các cuộc khủng hoảng và thách thức lớn trong tương lai. Cụ thể như sau:
• Mặc dù hoạt động mạnh mẽ, CEPI được thành lập để đối phó với các dịch bệnh trong khu vực và không đủ kinh phí để ứng phó với đại dịch toàn cầu. Nguồn tài trợ của nó đến từ sự kết hợp giữa tài trợ NC&PT và hỗ trợ phát triển truyền thống dựa vào một số ít các quốc gia hào phóng và các quỹ tư nhân. Có những lời kêu gọi mở rộng cơ sở tài trợ của CEPI, dựa trên ngân sách an ninh y tế quốc gia và khu vực chưa được thành lập. Điều này sẽ cho phép CEPI trở thành một tác nhân chính trong bối cảnh an ninh y tế toàn cầu.
• Trong khi quá tập trung vào vắc xin COVID-19, việc cải thiện khả năng sẵn sàng NC&PT cho các liệu pháp điều trị có thể yêu cầu một cơ chế tương tự như CEPI và vắc xin. Hơn nữa, mặc dù nhu cầu rõ ràng, rất ít đổi mới đã diễn ra trong 5 năm qua trong các nền tảng và công nghệ mới cho các xét nghiệm chẩn đoán.
• Kích hoạt nhanh chóng là một “chi phí chuẩn bị”. Cách tiếp cận này được CEPI thực hiện như một phần của nỗ lực chuẩn bị liên quan đến phát triển vắc xin. Việc mở rộng cách tiếp cận như vậy đối với chẩn đoán và điều trị sẽ đòi hỏi các chính phủ trên toàn thế giới phải xem xét lại khái niệm về ngân sách an ninh y tế và đầu tư vào cơ sở hạ tầng cần thiết. Một cách tiếp cận là các nhà tài trợ toàn cầu đồng ý về ngân sách hàng năm hợp lý, làm nền tảng cho sự chuẩn bị sẵn sàng, và đảm bảo các nguồn lực đó luôn sẵn có và có thể được giải ngân nhanh chóng.
• Nghiên cứu ban đầu về COVID-19 đã bị cản trở bởi quá nhiều thử nghiệm không được phối hợp và thiếu tuân thủ các tiêu chuẩn chung về nghiên cứu tiền lâm sàng, cản trở việc tạo ra bằng chứng mạnh mẽ để củng cố kiến thức y khoa. Với rất nhiều sự phát triển đang diễn ra song song, việc tổ chức các thử nghiệm lâm sàng là một thách thức. Thử nghiệm toàn cầu của WHO thể hiện một nỗ lực mới và có tiềm năng nâng cao năng lực về các thử nghiệm lâm sàng, có thể được nhân rộng. Sự thiếu hài hòa liên tục giữa các quy định quốc gia làm chậm quá trình triển khai các thử nghiệm lâm sàng quốc tế.
