Phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo liên kết với thị trường trong các trường đại học tại Việt Nam

Ngày 24/03/2022, Ngân hàng Thế giới và Đại học Bách khoa Hà Nội đồng chủ trì tổ chức Hội thảo “Phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo liên kết với thị trường trong các trường đại học tại Việt Nam” theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến.

Quang cảnh Hội thảo

Hội thảo nằm trong chuỗi các sự kiện và đối thoại chính sách về nghiên cứu và đổi mới sáng tạo trong các cơ sở giáo dục đại học tại Việt Nam với mục tiêu tạo ra một diễn đàn trao đổi về cơ hội, thách thức, cũng như khuyến nghị/hàm ý chính sách về tạo lập một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo liên kết chặt chẽ giữa ba bên là đại học - Nhà nước - thị trường.

Hiện nay, các cơ sở giáo dục đại học đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của xã hội trên ba khía cạnh: (i) cung cấp nguồn nhân lực trình độ cao giúp nâng cao năng suất, hiệu quả hoạt động; (ii) tạo ra nguồn tri thức mới, đổi mới sáng tạo thông qua nghiên cứu; (iii) tạo hiệu ứng tích cực tới sự phát triển văn hóa, xã hội và môi trường. Ông Toby Libden, Giám đốc phụ trách Giáo dục khu vực Đông Nam Á - Thái Bình Dương của Ngân hàng Thế giới cho biết, thực tiễn thành công của nhiều nước trên thế giới trong đổi mới sáng tạo đều cho thấy, hệ thống các trường đại học đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Cụ thể, các trường đại học đi đầu trong việc phát triển các khu vực đổi mới nói riêng và hệ sinh thái đổi mới nói chung, từ đó thiết lập sự hỗ trợ linh hoạt nhằm kết nối khu vực công - tư. Các trường đại học cũng thường xuyên đóng vai trò là tổ chức điều phối hoạt động của các bên liên quan trong hệ sinh thái, đồng thời cung cấp kỹ năng lãnh đạo và tầm nhìn. PGS.TS Huỳnh Quyết Thắng, Hiệu trưởng trường Đại học Bách khoa Hà Nội cũng khẳng định rằng, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong giảng dạy, nghiên cứu và khởi nghiệp, kiến tạo một hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo trên nền tảng đại học thông minh là xu hướng mới tất yếu, phù hợp với bối cảnh phát triển mới của giáo dục đại học trong thời kỳ CMCN 4.0 và là hướng đi bền vững cho các trường đại học tự chủ.

Theo TS Phạm Hồng Quất, Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học và công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ), cốt lõi đổi mới sáng tạo mở là tạo mạng lưới, trong đó liên kết các trường với nhau, đưa ra mô hình triển khai chung để giải quyết các bài toán lớn. Ông cho rằng, cần học hỏi từ Singapo trong việc đưa ra các bài toán khó từ các tổ chức để vườn ươm, startup, trường, viện tìm cách giải quyết. Vai trò các trường đại học là cầu nối điền khoảng trống hệ sinh thái khởi nghiệp, liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp giúp xây dựng đề án thí điểm thương mại hóa các kết quả nghiên cứu từ đó là cơ sở để đề xuất một số luật mở đường cho những cái mới.

Theo TS Nguyễn Trung Dũng, Tổng giám đốc BK Holdings, để có những startup thành công như Israel hay Silicon Valley (Mỹ), đều dựa trên nền tảng về đổi mới sáng tạo, trong đó hiện diện của trường đại học rất rõ nét. Ông cho rằng, đổi mới sáng tạo trong trường đại học góp phần thu hút tài năng, thúc đẩy hoạt động thương mại hóa, kết nối doanh nghiệp đồng thời tăng chỉ số trên bảng xếp hạng đại học quốc tế. Ông Dũng cũng dẫn mô hình BK Innovation hiện nay đang có đầy đủ hệ sinh thái từ ý tưởng, kết quả nghiên cứu, ươm tạo, tăng tốc đến quỹ đầu tư.

Trên thực tế nhiều trường đại học đã chủ động đưa kiến thức đổi mới vào các môn học như giáo trình đổi mới sáng tạo hay triển khai không gian nghiên cứu chung. TS Lê Việt Thủy, Giám đốc Trung tâm ứng dụng CNTT cho biết, trường ĐH Kinh tế quốc dân triển khai môn học khởi nghiệp từ năm 2006. Trường cũng thành lập trung tâm sáng tạo khởi nghiệp, tạo ra mạng lưới nhóm ươm với 500 sinh viên, 38 nhóm khởi nghiệp, tổ chức các cuộc thi như NEUrOn, I-Startup nhằm thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo ngay trong trường.

Tuy nhiên, các đại biểu cũng nhìn nhận thực tế tại Việt Nam, vai trò của các trường đại học đối với đổi mới sáng tạo ở Việt Nam vẫn còn những hạn chế. Cụ thể là việc nghiên cứu khoa học chưa thực sự gắn liền với nhu cầu của nền kinh tế. Tư duy chủ đạo hiện mới chỉ tập trung cho trụ cột đào tạo và nghiên cứu, chưa chú trọng đến đổi mới sáng tạo. Việc đưa kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học để tạo ra hiệu quả xã hội vẫn còn yếu. Bên cạnh đó hệ thống giáo dục chưa được đào tạo bài bản, thiếu đội ngũ mentor chuyên nghiệp về đổi mới sáng tạo hay chuyên gia, dẫn tới thất bại của spin-off, startup. Hiện Việt Nam đang thiếu các trường đại học có năng lực Nghiên cứu và phát triển (R&D) mạnh thực sự. Ngoài ra, các trường đại học ở Việt Nam còn thiếu các văn phòng chuyển giao công nghệ, các dịch vụ tư vấn, hỗ trợ chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Phần lớn các trung tâm và bộ phận thương mại hóa công nghệ tại trường đại học không có tư cách pháp nhân nên khó vay vốn ngân hàng.

Từ thực trạng trên, một số đại biểu cho rằng để thắt chặt mối liên kết, Nhà nước có vai trò quan trọng trong việc đưa ra các chính sách hỗ trợ, làm cầu nối để trường đại học và doanh nghiệp hợp tác với nhau. Bên mua các sản phẩm và dịch vụ khoa học công nghệ trong từng ngành, lĩnh vực hay vùng, miền là khác nhau và cầu của thị trường phụ thuộc vào nguồn thu nhập của người mua, sức mua cao hay thấp sẽ ảnh hưởng đến việc chuyển giao kết quả nghiên cứu và phát triển vào sản xuất, kinh doanh. Do vậy, Nhà nước cần có chính sách điều chỉnh và cân bằng cung - cầu của thị trường. Đối với Việt Nam, tùy vào đặc thù và mục tiêu từng trường để đưa ra các mô hình phù hợp, trong đó hướng tới nghiên cứu, phát triển sở hữu trí tuệ, chuyển giao, công nghệ, tri thức, công ty spin-off. Các yếu tố để xây dựng thành công không chỉ số lượng và chất lượng nghiên cứu mà còn cung cấp cơ chế rõ ràng cho các nhà nghiên cứu thông qua phân bổ lợi nhuận, trong đó nhấn mạnh nguồn lực con người.

Hội thảo đã xác định vai trò, thách thức và cơ hội trong việc xây dựng và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tại các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam. Đồng thời cập nhật thông tin, chính sách cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, giảng viên về xây dựng và huy động các nguồn lực gắn với liên ngành để thúc đẩy đổi mới sáng tạo ở các cơ sở giáo dục đại học; chia sẻ những bài học tiêu biểu về đổi mới trong các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam.